MANTAR AVCILARI

Yazar: Tuğba Mercan

Editör: Ayşe Dokuz

Şef Editör: Behice Kavak

Ormana mantar avına gittin mi hiç? Yok yok, orman gezisine değil, mantar avına. Ben senin yaşlarındayken, belki de daha küçükken babaannem ormana keçileri otlatmaya giderdi. Biz de tüm torunları olarak peşine takılırdık. Hâlâ düşünüyorum babaannem bu kadar inatçı keçiyi ve torunları bir arada nasıl idare edebiliyordu? Galiba onun özel güçleri vardı.

Biz mis gibi dağ havasını içimize çeker, kuş cıvıltılarının senfonisi eşliğinde keçilerle beraber böğürtlen, dağ çileği ve karayemişleri tırtıklardık. Göbişlerimiz karpuz gibi şişince artık oyuna hazırdık. Yakalamaca ve saklambaç oynamak çok eğlenceliydi. Ama ormanda hızlı koşmanı tavsiye etmem. Çünkü hızını alamayıp dikenli çalıların üstüne bir fil gibi yığılabilirsin. Denemiş biri olarak garanti verebilirim.

Peki bunların mantar avıyla ne ilgisi var dersen anlatayım. Babaannem tam bir mantar avcısı yani usta bir mikologdu. Ormanda saklanmış olan mantarları dedektif gibi bulur, sonra büyüteci ile tek tek inceleyip zehirli olanlara, “Bay bay,” derdi. Biz de babaannemle gidip onu izleyerek zamanla mantar avcısı olduk.

Ninja Mantar ve Avcı Biz

O zamanlar marketlerde mantar pek bulunmazdı, bulunsa da pahalıydı. Biz de mantar avı için sonbahar mevsimini beklerdik. Montlarımızı ve çizmelerimizi giyip, elimize sepetlerimizi ve sopalarımızı aldığımızda artık mantar avına hazırdık.

Ormanda Ninja mantarları bulmak için dikkatli bakmak lazımdı. Çünkü yaprak altlarına, çam iğnelerinin arasına, ağaç köklerine veya dere kenarlarına saklanabiliyorlardı. Ve güzelim renklerini kapatan çamur veya toprakla onları bulmak zorlaşabiliyordu. Ama avcı babaannemden ve bizden kaçamazlardı. Sonunda onları hazine bulmuş korsan gibi yakalar ve sevinçle sepetlerimize koyardık. Bazıları çok nadir bulunurdu ve onu bulan kendini kral gibi hissederdi. Sonrasında babaannem topladığımız hazineden bize enfes yemekler yapardı.

Mantar Nesin Sen? Hayvan mı Bitki mi?

Aaa nasıl unuttum! Önce sana mantarın ne olduğunu anlatmam lazım değil mi? Mantarlar kendine özgü krallık olan Fungi krallığına ait mikroskobik (minnak) veya makroskobik (dev) organizmalardır. Baksana krallığını kurmuş bile. Bence ormanın kralı aslan değil mantar. Bitki ve hayvanlardan farklı bir krallığı temsil eder.

Ormanda ya da markette gördüğün mantarlar dışında evde de mantar görebilirsin. Bir meyve veya sebze küflendiğinde üstünde oluşan şeyler mantarlardır. Zaten zamanla içinin bomboş kalıp eridiğini görmüşsündür. İç açıcı bir görüntü değil biliyorum.

Fungi Krallığında Neler Oluyor?

Mantarlar bitkiler gibi fotosentez yapamaz, hayvanlar gibi avlanamazlar. Kendi besinlerini üretemez, çürük organik maddeyi ayrıştırarak beslenirler. Ekosistemi dengede tutar ve ona katkıda bulunurlar. Ben de okuduğumda şaşırdım ama şapkalı mantarlar aslında mantarın meyvesiymiş. Mantarlar; şapka kısmı, lamel yani şapkanın altındaki tırtıklı kısım, yaka, ayak sap yani gövde kısmı ve miselyum (misel) yani köklerden oluşur. İpliksi yapısı olan hifler miselyum denilen ve mantarın büyümesini sağlayan ağı oluşturuyor. Toprağın altında örümcek adam gibi her yere gidiyor anlaşılan.

Sana onların Ninja olduklarını söylemem boşuna değildi. Çok zinde ve sportif olan mantarlar sporlar üretip çoğalırlar. Nasıl mı? Mantar sporları paraşütle rüzgâr eşliğinde uçarak ya da suda kanoyla gezintiye çıkarak mantarların çoğalmasını sağlar.

Mantar Kardeşliği ve Kuzenler

Dünyada ve Türkiye’de pek çok mantar çeşidi var. Ama dikkat et bazısı yenilebilir, bazısı zehirli! Bunları ayırt etmek için uzman mikolog gerekir. Babaannem uzmandı. Çünkü ona babaannesi öğretmiş ve doğru bildin ona da babaannesi öğretmiş. O yüzden yanında babaannem ya da Duvarın Ardı’ndaki Fito’nun annesi yoksa bence uzak dur.

Bizim topladığımız mantarlardan bazılarının ismi çok komik. Kanlıca mantarı/ebişek (biliyorum komik ve eşeği çağrıştırıyor), şitaki/köle (bu ismi sevmedim), kavak/kestane, gelincik/sezar, koç/koçak, höbelen/kuzu göbeği (bence bu da komik) ve istiridye mantarları en sık bulunan mantarlardı. Yani sadece kültür mantarı yok.

Hatta yer mantarı, reiki, çam kese, karaçam, çamur, şemsiye mantarı gibi pek çok mantar ismi ve çeşidi var. Hee unutmadan trüf mantarı da zor bulunan ama oldukça pahalıya satılan bir tür.

Ninja Mantar Bize Tavsiyen Var mı?

Dinliyoruz. “Öhö öhö! Bir kere canınız mantar çekiyorsa marketlerde çeşit çeşit bulunuyoruz. Bazı çeşitlerimiz çok faydalı ve yenilebilirken bazıları zehirli olabiliyor ya da alerji yapabiliyor. Bunlar hem siz insanlar hem de hayvanlar için çok zararlı hatta ölümcül olabiliyor. Bizler çoğunlukla doğaya faydalıyız ama bazı istilacı oyunbozan türlerimiz mızıkçılık yapıp bitkilerin köklerine zarar verebiliyor. Bitkilerde parazitlenme yapabiliyor ve bu nedenle bazı tarım ürünleri zarar görebiliyor. Bazı mantar kuzenlerimiz ise ne yazık ki sağlam ahşap yapıları çürütebiliyor.”

Dostum Mantar Anlat Marifetlerini

“Peki, övünmek gibi olmasın ama madem istediniz anlatayım. Arkeologlar Arap yarımadasında 8 milyon yıl önce oluşmuş dev bir mantar fosili buldu, yani o kadar eskiyiz. Benden çeşit çeşit yemekler yaparsınız. Zengin ve besleyici içeriğimle bağışıklık sisteminizi korur, güçlendiririm. Asya ve Uzak Doğu’daki geleneksel tıpta ilaç yapımında da kullanılırım.

Tabii ki bitmedi. Organik malzemeleri hatta çürümüş ahşapları bile parçalar, toprağı zenginleştiririm. Zararlı böcekleri engeller, ekosistemi şefkatli ağımla korurum. Bitkilerin su ve besin alımını artırır, büyümelerine yardım eder, biyoçeşitliliği artırırım. Zaten bilim adamları şimdilerde benim parçalayıcı özelliğimden faydalanıp çevre kirliliğini önleyecek çalışmalara başladı. Tabi bunlar da beni çevre dostu yapar.”

Hımmm! Çok Nefis

Mantardan bu kadar bahsedip onunla ne tür yemekler yapılacağından bahsetmemek olmaz değil mi? Ne hiç denemedin mi? Bir mantar avcısı olarak bunu duymamış olayım. Bak İmparator Sezar’ın da favori mantarı gelincik mantarıymış. Hatta o kadar beğenmiş ki bu mantar onun ismi ile de anılıyor. Tamam, diyorsun ki, “Ne yapılabilir mantardan?” Sıkı dur, söylüyorum!

Mantarlı omlet: Eğer soğan seviyorsan ikisi birleşince müthiş oluyor. Mantarlı börek: Tek geçerim. Mantarlı pizza: Hemen burun kıvırma, işin içinde pizza varsa üstüne ne koysan yakışır. Sade veya kremalı mantar çorbası: Soğuk kış günlerinde içini ısıtır. İçine istediğin sebzeleri hatta et veya tavuk seviyorsan onları ekleyip lezzet patlaması olan mantar soteyi deneyebilirsin. Mantarları ters çevirip üstüne tuz ekleyerek-sulanmasını sağlıyor- fırında közleyebilir, sanki bardak tutar gibi suyunu höpürdeterek içebilirsin. Ayrıca pilav, makarna ve salataların da içine ekleyebilirsin. Kavanozda salamura mantar çeşitleri de var.

Acıktık mı ne?

Eee o kadar anlattım. Şimdi markete gidip sebzelerin arasına gizlenmiş mantarları avlayacağım, affedersin alacağım. Akşama közleme güzel olur diye düşündüm. Bu arada eğer ailenle ormanda gezintiye çıkarsanız mis gibi orman havasını içine çekmeyi, yanında bilen biri varsa lezzetli böğürtlen ve yemişlerin tadına bakmayı ihmal etme. Ayrıca kuş cıvıltılarını dinlemeyi, oyunlar oynamayı ve ağaçlara sarılmayı da tabi. Ve mantar dostlarıma uzaktan selamımı iletmeyi de unutma. Dostun Ninja mantar ve mantar avcısından sevgiler.