HİKÂYENİN ÖTEKİ YÜZÜ

YAZAR: ELİF YILMAZ

EDİTÖR: TUĞBA ATLI

Nijeryalı kadın yazar Chimamanda Adichie, 2009 yılında yaptığı “Tek Hikâyenin Tehlikesi” başlıklı TED konuşmasında -kendi tecrübelerinden yola çıkarak- herhangi bir kişi ya da yer hakkında duyduğumuz tek bir hikâyenin bize nasıl yanlış fikirler edindirebileceğine dikkat çekiyor.

“Ben bir hikâye anlatıcısıyım,” diyerek başladığı konuşmasına çocukluğuna dair anılar paylaştığı aşağıdaki cümlelerle devam ediyor:

Doğu Nijerya'da bir üniversite kampüsünde büyüdüm. Erken yaşta okumaya başladım. Okuduklarım İngiliz ve Amerikan çocuk kitaplarıydı. Aynı zamanda erken yaşta yazmaya da başladım. Yaklaşık yedi yaşında… Okuduğum türden hikâyeler yazıyordum. Bütün karakterlerim beyaz tenli ve mavi gözlüydü. Karda oynuyor ve elma yiyorlardı. Havadan, güneşin ne kadar güzel çıktığından çokça bahsediyorlardı. Hâlbuki Nijerya'da yaşıyordum ve Nijerya'dan dışarı hiç çıkmamıştım. Bizde kar yağmazdı. Mango yerdik ve hava durumu hakkında hiç konuşmazdık, çünkü buna gerek yoktu. Karakterlerim fazlasıyla zencefilli bira içiyordu, çünkü okuduğum İngiliz kitaplarındaki karakterler de zencefilli bira içerdi, zencefilli biranın ne olduğu hakkında hiçbir fikrim olmadığı hâlde. Ve sonra yıllarca, zencefilli biranın tadına bakmak için içimde dayanılmaz bir arzu besledim…

1977 yılında doğmuş olan Adichie, otuz iki yaşında yaptığı bu konuşmasında Nijerya’nın 80’li yıllarında geçen çocukluğuna ait anılarını ve hislerini anlatırken özellikle bir çocuğun hikâyeden ne kadar etkilenebileceğini ve aslında ne kadar da zayıf kalabileceğini vurguluyor. Bu vurgudan yola çıkarak çocuk edebiyatının, bir çocuğun alışkanlıklarını ve dünya görüşünü etkileyen önemli bir araç olduğunu söyleyebiliriz.

Günyüz; çocuk edebiyatının, çocuk okuru hayata hazırlama işlevi olduğunu, kitapların kelimeler vasıtasıyla çocukların zihinlerinde olayların anlam kazanmasını ve kavramsallaşmasını sağladığını söylemektedir. Okumak, dinlemek, anlamak, düşünmek, ilişkilendirmek, sonuç çıkarmak gibi eylemler üzerinde ve farklı konular odağında egzersiz de yapabildiğini ifade eder. Çocuk edebiyatının ayrıca bireyleri ve toplumları geliştiren bir özelliği olduğunu söyleyen Dilidüzgün’ün görüşüne ek olarak bireylerle toplumları değiştiren, dönüştüren etkilerinin de olduğunu söylemektedir (Günyüz). Toplumsal değişimler kitaplara konu ve anlatım biçimi olarak yansırken sanatçıların (Yazar, çizer, editör.) kitaplara yansıttıkları bakış açıları ise toplumu etkilemekte, dönüşümü tetiklemektedir (Günyüz). Adichie’nin hikâyesi göz önüne alındığında, her çocuğun hayal gücünün doğrudan beslendiği kaynağa göre geliştiğini söyleyebiliriz. Hayal gücünün farklı kaynaklardan beslenmesi kaçınılmaz olsa da bir çocuğun kendi fikirlerinin oluşması ve bu fikirler sonucunda bir ürün ortaya koyması noktasında temel aldığı kaynakların ne olduğunun önemi, Adichie’nin hikâyesinde olduğu gibi kendini açıkça göstermektedir.

Yakın geçmişten günümüze, gelişmiş ülkelerin baskıladığı kültür sanat dünyası, gerek basılı gerekse görsel medya ile bizlere sunulmuştur. Bu sayede onların yaşamlarını öğrenmiş, günlük hayatlarına ve fikirlerine dair belirgin görüşlerimiz hatta kendi hayatımıza yansıyan alışkanlıklarımız oluşmuştur. Farklı kültürleri ve sanat eserlerini bilmek elbette kötü olarak nitelendirilemez. Bu onları dar kalıplara sokarak değerlendirmek olur ve nitekim olumlu etkilerini de bertaraf eden bir tutuma dönüşür. Asıl kötü olan, etkilerinin kontrolsüz şekilde hayatımıza, çocuklarımızın hayatına yansımasıdır. Bunu önlemenin öncelikli yolu, kendi kültürümüze, değerlerimize, sanatımıza sahip çıkmaktan, onu öğrenmekten, öğretmekten ve yaygınlaştırmaktan geçer. Bir sonraki aşama ise neden bunu çocuk edebiyatımıza yansıtmak olmasın? Kültürümüzün öğeleri ve bakış açılarıyla harmanlanmış bir kurgu edebiyat lezzeti ile tatlandırılacak olsa sizce de çocuk edebiyatımız bir şölen sofrasına dönüşmez mi? Şimdiye kadar böyle metinler pişirebilmiş olanların eline sağlık.

Peki ya biz?

Çocuk edebiyatı yazarlığına heves etmiş, bu alana yolunu çevirmiş, emeğini ortaya koymuş kişiler olarak metinlerimizi bir kez de bu gözlerle değerlendirsek ortaya neler çıkar sizce?

YARARLANILAN KAYNAKLAR:

. ADICHIE, Chimamanda. (2009). https://www.ted.com/talks/chimamanda_ngozi_adichie_the_danger_of_a_single_story?utm_campaign=tedspread&utm_medium=referral&utm_source=tedcomshare

. GÜNYÜZ, Melike. (2022). Çocuk Edebiyatı Okumaları. İstanbul: Erdem Yayınları.